Een vijver ontwerpen: hoe ziet een goed vijverontwerp eruit?

Een vijver ontwerpen is niet iets wat je even in een uurtje doet. Voordat de schop in de grond gaat, zul je eerst goed moeten nadenken wat je wilt en hoe je dat ook kunt realiseren. Een goede voorbereiding is hierbij erg belangrijk. Fouten in het ontwerp zijn achteraf meestal niet meer te corrigeren. Gevolg is dan, dat de vijver in plaats van een verfraaiing van de tuin een teleurstelling wordt.
Deze pagina helpt je bij het maken van een aantal belangrijke keuzes en bij het opstellen van een goed vijverontwerp.

Een goed ontworpen vijver, die past in de omgeving, is een aanwinst voor vrijwel elke tuin. Neem ruim de tijd voor het vijverontwerp en ga na wat je wensen zijn en hoe je deze het beste kunt realiseren. Zorg dat je weet waaraan je begint: veel ontwerpfouten kun je na aanleg van de vijver niet meer corrigeren.

Soorten vijvers

Vijvers en waterpartijen heb je in alle soorten en maten: van een halve regenton met een waterlelie erin tot een complete watertuin met beekloop, niveauverschillen en moerasgedeelten. Niet elke tuin leent zich voor elk soort vijver. Houd bij het maken van vijverplannen altijd goed in het oog, in wat voor tuin de vijver komt.

Formele en natuurlijke vijvers

Vijvers kunnen in twee hoofdgroepen ingedeeld worden: formele vijvers met strakke lijnen en een abrupte overgang tussen water en land en natuurlijke vijvers, waarbij de overgang tussen water en land meer geleidelijk gaat en bijvoorbeeld gevormd wordt door een moeraszone.

De uitdrukking 'formele vijver' klinkt misschien wat onplezierig. Toch is een formele vijver vaak een betere keus dan een natuurlijke vijver. Vooral in een relatief kleine en omheinde achtertuin geeft een formele vijver meestal een mooier effect dan een natuurlijke vijver. Dit heeft te maken met de verhoudingen en de al aanwezige lijnen in de tuin. Een natuurlijke vijver heeft veel ruimte nodig om goed tot zijn recht te komen. Als deze ruimte er niet is, krijgt zo'n natuurlijke vijver een gedrongen en juist onnatuurlijke uitstraling. 

In een rechthoekige tuin, die omheind is met bijvoorbeeld schuttingen of bakstenen muren, staat een formele vijver (met eveneens rechte en strakke lijnen) meestal mooier.

In een formele vijver (links) is de overgang tussen water en de  rest van de tuin abrupt en vaak vormgegeven met rechte lijnen.  Een natuurlijke vijver (rechts): de overgang tussen water en land lijkt op wat je in de vrije natuur zou kunnen aantreffen. De tuin waarin de vijver komt, bepaalt wat het mooiste eindresultaat geeft. In veel kleinere, omheinde tuinen past een formele vijver beter dan een natuurlijke vijver.

Folie, beton of voorgevormde vijver

De meeste vijvers worden tegenwoordig aangelegd met folie. De kwaliteit van de folie is sterk verbeterd ten opzichte van 15 jaar geleden en het is bovendien een voordelig alternatief.

Voorgevormde vijvers komen ook regelmatig voor. Het voordeel is dat ze bijna niet lek kunnen raken. Nadelen zijn de prijs, de standaardvorm en de meestal beperkte inhoud.

Betonnen vijvers komen steeds minder voor. Een betonnen vijver is erg duur, omslachtig aan te leggen en vriest vaak toch kapot na verloop van de jaren. 

Folie is daarom de meest voor de hand liggende keuze. Hierbij heb je nog keuze uit PVC-folie en rubberfolie. Rubberfolie is kwalitatief beter, omdat het flexibeler is en ongevoelig voor zonlicht (UV-straling). Hierdoor gaat het veel langer mee dan PVC-folie, die na 5 tot 10 jaar poreus wordt en gaat lekken. Daar staat (uiteraard) tegenover dat de prijs van rubberfolie ook een stuk hoger is dan van PVC-folie.

Formaat van de vijver

Het formaat van de vijver is vooral persoonlijke voorkeur, maar je moet een paar dingen in de gaten houden bij de keuze van de vijvergrootte..

Verhouding vijver/tuin
De vijver moet wat betreft omvang passen in de tuin waarin hij komt. Een hele kleine vijver in een hele grote tuin is niet mooi; andersom ook niet.

Ontwikkeling biologisch evenwicht
Om een gezond biologisch evenwicht te kunnen ontwikkelen, moet de vijver een minimuminhoud hebben. Als minimuminhoud wordt meestal 2.000 tot 3.000 liter aangehouden.

Doel en inrichting van de vijver
Het is belangrijk vooraf te bedenken hoe je de vijver wilt inrichten: als je graag een paar groepen verschillende kleuren waterlelies in je tuin wilt, heb je een grotere vijver nodig dan voor een vijver met alleen waterpest en moerasplanten. Ook het aantal en soort vissen speelt hier een grote rol. Zeker als je koikarpers in de vijver wilt, zul je niet te klein moeten ontwerpen.

Voorbeeld van een vijver die te klein is gekozen. Om de waterlelie goed tot zijn recht te laten komen, is eigenlijk een grotere vijver noodzakelijk. De leliebladeren bedekken in dit voorbeeld bijna de gehele vijver. Hierdoor dringt er te weinig zonlicht door in het vijverwater, waardoor er geen goed biologisch evenwicht kan ontstaan.

Het vijverontwerp

Nadat je besloten hebt wat voor soort vijver je wilt, kun je je ideeën op papier gaan zetten. Je maakt hierbij drie tekeningen, die samen het vijverontwerp vormen:

-een plattegrond van je tuin met daarin de nieuwe vijver getekend;
-een dwarsprofiel van de vijver;
-een beplantingsplan.

Plattegrond van de tuin
De plattegrond van je huidige tuin kun je eenvoudig op ruitjespapier tekenen, waarna je met een andere kleur of met overtrekpapier de nieuwe vijver erin tekent. Houd rekening met bestrating die aangepast moet worden en kabels of rioleringsbuizen in de grond. Je kunt ook gebruik maken van tuinontwerpsoftware. Hiermee kun je het resultaat meestal ook driedimensionaal zien.

Een vijver heeft veel zonlicht nodig om mooi te worden. Vier uur per dag is een absoluut minimum; zes uur is beter. Bij het uitkiezen van de plaats voor de vijver in de tuin moet je hiermee rekening houden.

Dwarsprofiel van de vijver
Het dwarsprofiel van de vijver is een belangrijke ontwerpstap, die toch vaak overgeslagen wordt. Later zorgt dit dan voor problemen. Met een dwarsprofiel ontwerp je het deel van vijver dat onder water zit. Er zijn twee dingen waar je bij het ontwerp op moet letten: 

-zorg voor plateaus van verschillende diepte; 
-vermijd hellende vlakken in de vijver.

Om met het laatste te beginnen: als je je vijver zou aanleggen als een grote knikkerput, kun je nergens plantmanden zetten. Alles zou langzaam naar het midden schuiven. 

De verschillende diepteniveaus zijn nodig, om de verschillende waterplanten optimale groeimogelijkheden te geven. Zuurstofplanten bijvoorbeeld groeien het best op een diepte van circa 50 cm , terwijl de meeste lelies minstens 80 cm waterdiepte nodig hebben. Voor de overwintering van vissen in de vijver is ook een diepte van 80 cm vereist. 

Als vuistregel voor een formele vijver kun je aanhouden, dat ongeveer de helft 80 cm diep moet zijn en de andere helft 50 cm diep. Bij een natuurlijke vijver met een moerasrand moet je ook nog rekening houden met een ondiep deel van 15 a 20 cm voor de moerasplanten.

Voor de meeste vijvers volstaat een maximale diepte van 80 centimeter . Een diepere vijver zal in het voorjaar te langzaam opwarmen, waardoor de plantengroei te langzaam van start gaat. Vijvers met een wateroppervlakte van meer dan 15 vierkante meter kunnen een maximumdiepte van één meter hebben. Ook koivijvers zijn meestal wat dieper dan 80 cm.

Voorbeelden van de plattegrond van de tuin (links) en het dwarsprofiel van een vijver (rechts). Beide maken deel uit van het vijverontwerp.

Beplantingsplan
In het beplantingsplan bepaal je, welke waterplanten je waar gaat zetten in de vijver. In eerste instantie zul je je vooral richten op de meest in het oog springende planten zoals de lelies, maar vergeet in dit plan ook niet de planten op te nemen die een belangrijke biologische functie hebben. Vooral zuurstofplanten zijn hierbij erg belangrijk.

Zuurstofplanten zijn één van de drie peilers die je vijver helder houden (samen met voldoende CO2 en waterhardheid). Zorg dus, dat je veel plaats in het beplantingsplan inruimt voor deze planten.

Allemaal verschillende planten door elkaar geeft een rommelige indruk. Het is meestal mooier om te kiezen voor enkele soorten en hiervan groepen in of rondom de vijver te zetten. Dit geldt vooral voor de moerasplanten. 

Een goed beplantingsplan zorgt er voor, dat het water in de vijver helder kan blijven. Op de pagina beplantingsplan wordt uitgelegd hoe je een goed beplantingsplan voor de vijver maakt.

Voorbeeld van een beplantingsplan: je geeft hierop aan, waar je welke soorten waterplanten gaat plaatsen in de vijver. Let bij het beplantingsplan vooral goed op de zuurstofplanten die je in de vijver moet zetten. Deze planten zorgen ervoor, dat het water in de vijver helder kan blijven. Vergeet deze planten dus zeker niet. Op de pagina beplantingsplan wordt uitgelegd hoe je een goed beplantingsplan voor je vijver maakt.

Randafwerking van de vijver

Randafwerking is iets om goed over na te denken bij het ontwerpen van een vijver. De rand is het deel van de vijver dat het meest in het oog springt en moet er dus netjes uitzien. Hier komt het verschil tussen formele en natuurlijke vijvers weer duidelijk naar voren: bij een natuurlijke vijver zal de beplanting in het moerasgedeelte na verloop van tijd de rand gaan vormen, bij een formele vijver wordt een andere randafwerking zoals hout of steen aangebracht. 

Zaken die je bij elke randafwerking in de gaten moet houden zijn:

Verhoogde vijverrand
Zorg dat er nooit water vanuit de tuin in de vijver kan lopen. Hierdoor kan er namelijk (kunst)mest in het vijverwater terechtkomen, wat funest is voor de waterplanten. Zorg er dus voor, dat de vijverrand altijd iets hoger ligt dan de rest van de tuin.

Liever geen turf gebruiken
Met turf kan je een vijverrand erg mooi afwerken, maar het is helaas ook erg slecht voor het vijverwater. Turf is heel erg zuur (een lage PH-waarde, zie ook waterwaarden) en geeft dit door aan het vijverwater. Hierdoor wordt het water bruin-troebel en de zuurstofplanten groeien er slecht door. Als je toch een rand van turf wilt, zorg dan dat je vijverwater zeer hard is om het zuur uit de turf te neutraliseren. Hiervoor kun je Mineral Clay gebruiken ( 2 a 3 x de normale hoeveelheid).

Let op met hardhout
Nieuw hardhout is een mooi materiaal om een vijverrand mee af te werken, maar loogt in het begin behoorlijk uit. Dit kan het vijverwater een ongewenste kleur geven. Je kunt dit enigszins beperken door het hout voor verwerking een paar weken buiten in de regen te leggen, zodat het een deel van de loogstoffen kwijtraakt.

Gebruik geen zink, lood of tin
Zink, lood en tin kun je beter niet gebruiken als randafwerking. Deze metalen vormen na verloop van tijd gifstoffen door het voortdurende contact met water. Het is niet voor niets dat zinken dakgoten niet meer toegepast mogen worden bij nieuwbouw.

Geef bakstenen een coating
Ook gemetselde stenen die in contact komen met water geven (basische) stoffen af. In de handel is een goede coating verkrijgbaar waar je de stenen mee kunt behandelen.

Op de afbeelding zijn voorbeelden weergegeven van de afwerking van een vijverrand. Zorg er altijd voor, dat de vijverrand iets verhoogd is. Hierdoor kan er geen water uit de tuin in de vijver lopen.

Vijverbiologie in het ontwerp

Tijdens het ontwerpen van een vijver gaat er meestal veel aandacht uit naar technische zaken zoals het materiaal en de constructie. Het is echter ook belangrijk om juist al in de ontwerpfase na te denken over de biologische aspecten van de vijver. Als de vijver straks klaar is, wil je immers graag dat deze helder blijft, dat de waterplanten goed groeien en dat de vissen gezond blijven. Op de pagina opstartfase vind je hierover nuttige informatie, die je kan helpen bij een goed vijverontwerp. We raden je dan ook aan, deze pagina goed te lezen voor je begint met het ontwerpen van je vijver.

Houd bij het ontwerpen van de vijver al rekening met biologische aspecten zoals zuurstofplanten, filters, bacteriën en waterkwaliteit. Het eindresultaat zal hierdoor mooier worden. Een vijver die biologisch gezien op orde is, zal helder water hebben en veel minder snel last krijgen van algen. Dit bepaalt voor een groot deel het succes van de vijver.

Na het ontwerpen van de vijver

Met een goed ontwerp kun je beginnen met het aanleggen van de vijver. Op de pagina aanleg lees je hier meer over.