Vijverbiologie: hoe blijft vijverwater helder?

Waarom is de ene vijver kristalhelder, terwijl de andere in een groene soep verandert waarin bijna geen planten willen groeien? Voor vijverliefhebbers is dit een belangrijke vraag. Als je het antwoord hierop weet, kun je je vijver namelijk zo inrichten en behandelen dat hij helder wordt en blijft. Op deze pagina bekijken we wat de biologische processen zijn in een heldere vijver.

Om te begrijpen hoe een vijver helder gehouden kan worden, is het belangrijk iets te weten van de biologische processen die zich onder water afspelen. Zuurstofplanten, kooldioxide (CO2) en bacteriën spelen hierin de hoofdrol. Samen zorgen zij ervoor, dat het vijverwater helder kan blijven.

Biologisch evenwicht: kringloop van CO2 en zuurstof

In een heldere vijver is sprake van biologisch evenwicht. Hierbij vindt er in de vijver een voortdurende kringloop plaats van CO2 en zuurstof. Hierbij zijn drie fasen te onderscheiden:

1. Bacteriën in de vijver zetten organische afvaldeeltjes (afgestorven bladweefsel, vissenpoep, bodemslib e.d.) om in kooldioxide (CO2). Om te kunnen overleven hebben bacteriën zuurstofrijk water nodig.

2. De door de bacteriën geproduceerde CO2 hecht zich aan de mineralen in het vijverwater, zodat de CO2 door de hele vijver getransporteerd kan worden. 

3. Zuurstofplanten gebruiken de CO2 voor hun groei. Zij nemen de kooldioxide op en zetten die om in bladgroen (C) en zuurstof (O). Deze zuurstof geven zij weer af aan het vijverwater, waardoor het zuurstofrijk wordt.

Wanneer alle drie de processen goed plaatsvinden, zal een vijver helder zijn en blijven.

In een afbeelding:

Kringloop van CO2 en zuurstof in de vijver 1. Bacteriën produceren CO2 2. CO2 wordt m.b.v. mineralen door de vijver verspreid 3. Zuurstofplanten verbruiken CO2, groeien en geven hierbij zuurstof aan het water af.

Bacteriën en mineralen spelen dus een belangrijke rol in het biologisch evenwicht, hoewel deze elementen niet met het oog zichtbaar zijn in de vijver.

Eigenlijk is het dus heel simpel: zorg voor voldoende bacteriën, voldoende waterhardheid envoldoende zuurstofplanten en de vijver blijft helder. Toch kan er in de biologische kringloop genoeg misgaan.

Zweefalgen en algenbloei

Een vijver die niet helder is, heeft last van algenbloei. Hierbij kleurt het vijverwater groen en troebel en de groei van zuurstofplanten gaat achteruit. De boosdoeners zijn zweefalgen: microscopisch kleine plantjes die zich enorm snel kunnen vermenigvuldigen. Je kunt zweefalgen niet met een filter uit het water zeven, daarvoor zijn ze veel te klein.

Kenmerk van zweefalgen is dat het concurrenten zijn van de gewone waterplanten: ook zweefalgen hebben CO2 nodig om te overleven. 
Maar: algen kunnen ook groeien in zacht water, terwijl zuurstofplanten dit niet kunnen.

Als in een vijver algenbloei optreedt, ligt dit altijd aan één of meer van deze drie oorzaken:

1. Er zitten te weinig bacteriën in de vijver waardoor er een tekort aan CO2 optreedt. 
De waterplanten krijgen te weinig  CO2 en daardoor groeien ze niet goed. Het kleine beetje CO2 dat de bacteriën produceren, wordt door de algen gebruikt. In dit geval  hebben de zweefalgen de concurrentieslag met de planten gewonnen.

2. Er staan te weinig waterplanten in de vijver
De waterplanten in de vijver zijn niet in staat om alle CO2 te verbruiken. Er blijft zodoende CO2 over voor de algen, die hiervan dankbaar profiteren en de vijver groen kleuren.

3. Het vijverwater bevat te weinig mineralen (te lage waterhardheid) 
CO2 heeft mineralen nodig om zich aan te hechten. Als het water te zacht is, kan de CO2  dus niet door de zuurstofplanten worden opgenomen. Gevolg is, dat de zuurstofplanten verslijmen en doodgaan. 

Zacht water is de meest voorkomende oorzaak van algenbloei. Omdat in de vijver vallend regenwater erg zacht is, loopt de hardheid in elke vijver geleidelijk terug. In een vijver met zacht water kunnen zuurstofplanten niet groeien, zweefalgen wel.

Het vervelende is, dat juist nieuwe vijvers gevoelig zijn voor algenbloei. In deze vijvers zitten namelijk nog relatief weinig bacteriën (dus weinig CO2) en zijn de zuurstofplanten nog erg klein. Dus juist bij een pas aangelegde vijver is het belangrijk om direct maatregelen te nemen, die algenbloei tegengaan. Maar ook in bestaande vijvers waarin het evenwicht verstoord is geraakt, kunnen maatregelen genomen worden tegen algenbloei.

In een heldere vijver, zoals op de afbeelding, staan altijd veel zuurstofplanten. De bacteriën op de vijverbodem en in het vijverfilter (niet zichtbaar op de foto) voorzien de planten van voldoende CO2. Hierdoor groeien de zuurstofplanten en houden op die manier de vijver helder. Een goede waterhardheid is noodzakelijk voor een heldere vijver. De vijver op de afbeelding is vanaf de aanleg behandeld met Mineral Clay. Hierdoor is de waterhardheid van deze vijver doorlopend in orde.

Algenbloei tegengaan

Als er algenbloei dreigt op te treden, is het belangrijk om snel in te grijpen. Algenbloei kan namelijk zeer snel verergeren, zeker bij hoge watertemperaturen. Bij algenbloei kun je de volgende maatregelen nemen:

1. Plaats een biologisch filter
Plaatsen van een filter zorgt voor genoeg bacteriën in de vijver, die CO2 produceren.

2. Plaats heel veel zuurstofplanten 
Zorg voor minstens 1 plantmand met elk 4 bosjes zuurstofplanten per 1.000 liter water. Als de vijver al groen is, is het verstandiger om eerst drijfplanten aan te brengen (azolla, kikkerbeet, waterhyacinth). Deze nemen tijdelijk de taak van de zuurstofplanten over. Als het water weer helderder wordt, kun je nieuwe zuurstofplanten plaatsen. 

3. Verhoog de waterhardheid 
Waterplanten groeien niet goed in zacht water, omdat zacht water onvoldoende CO2 kan bevatten. Daarnaast hebben zuurstofplanten de mineralen in het vijverwater nodig voor hun groei. Zorg altijd voor een goede waterhardheid. Dit kun je doen door de vijver met Mineral Clay te behandelen.

4. Verhoog de hoeveelheid CO2 in de vijver
Door de vijver te behandelen met KH-Extra, voorzie je deze tijdelijk van extra CO2. Dit kan genoeg zijn om in een vijver met een haperend biologisch evenwicht de zuurstofplanten weer te laten groeien.

Het beste is natuurlijk algenbloei te voorkomen, door deze maatregelen preventief uit te voeren.